Сувсизланиш ёки дегидратация чақалоқлар ва кичик ёшдаги болалар ўлимининг асосий сабабларидан бири бўлиб қолмоқда. Жаҳонда ҳар йили инфекцион диарея туфайли келиб чиқадиган сувсизланишдан 525 000 нафар болалар беш ёшга тўлмасдан вафот этмоқдалар.
(ЖССТ, апрель 2017)
Сувсизланиш (дегидратация) органзимга тушаётган суюқликка нисбатан йўқотилаётган суюқлик кўпроқ бўлганда вужудга келади.
Сувсизланишнинг энг хавфли ҳоллари организм интоксикацияси жараёнида кузатилади. Ўткир ичак инфекцияларида, қусиш ва диарея билан кузатиладиган овқат билан заҳарланиш ҳолатларида, ҳамда кўп терлаш билан бирга кечадиган иситма ҳолатлари сувсизланиш билан хавф солади. Бундан ташқари организмнинг сувсизланиши спорт билан фаол шуғулланганда ва юқори жисмоний фаоллик давомида ҳам юз беради.
Сувсизланиш гиповолемик шок (қон босимининг шиддатли тушиб кетиши )ни келтириб чиқариши мумкин, натижада:
Ўткир буйрак етишмовчилиги;
Мия шиши;
Юрак фаолиятининг бузилиши (юрак ритмининг бузилишлари);
Тиришишлар.
КОМА ВА ЎЛИМ
Бош оғриғи
Бош айланиши
Уйқучанлик ва карахтлик
Сийдик ажралишининг камайиши ва сийдикнинг тўқ тусга кириши 
Калькуттадаги инфекцион касалликлар клиникаси ва Даккадаги вабони текшириш буйича лаборатория олимлари томонидан вабода ишлатиладиган перорал регидратация учун мўлжалланган илк стандарт регидратацион эритмалар таклиф этилган ва улардан самарали фойдаланиш амалга оширилган.
Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти инфекцион диареяларни даволаш усули сифатида таркибида юқори концентрацияда натрий сақлаган (90 ммоль/л) стандарт регидратацион эритмалар ёрдамида перорал регидратацион терапия усулини тавсия этган.
Жаҳондаги 150 мамлакат диареяларни даволашда перорал регидратацион терапияни қўллаш бўйича мажбурийликни ўз зиммасига олган.
Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти ва UNICEF Фонди томонидан перорал регидратацион терапия учун мўлжалланган эритмаларни таркиби бўйича янги тавсиялар чоп этилди. Тавсияларда келтирилишича перорал регидратацион терапия учун гипоосмоляр эритмалар (осмолярлиги 245 мОсм/л гача), таркибида натрий ва глюкоза (75 ммоль/л гача) нинг паст концентрацияда сақлаган эритмаларни қўллаш асосланган.
Ўзбекистон да илк бор Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти ва UNICEF тавсияларига жавоб берадиган перорал регидратация учун мўлжалланган биринчи тайёр ORSA® эритмаси ишлаб чиқарилди.
ORSA®- натрий, калий, хлор ва глюкоза ионларини сақловчи, перорал регидратацион эритмалар таркиби бўйича 2004 йилда Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти ва UNICEF тавсияларига жавоб берувчи регидратация учун мўлжалланган тайёр ичиш учун эритма .
Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти мутахассисларининг фикрича, инфекцион диареяларни даволашда перорал регидратацион терапияни қўллаш натижасида 1980 йилда 4,6 миллиондан 2000 йилда 1,5 миллионгача ўлим кўрсаткичини туширишга эришилган.
ORSA®ни қуйидаги ҳолатлар натижасида келиб чиқувчи сувсизланиш (дегидратация)ни илк белгиларида бошланг
Чунки мазкур ҳолларда организм сувдан ташқари калий, натрий ва хлор тузларини йўқотгани учун нафақат йўқотилган сувни, балки йўқотилган элементларни ҳам ўз вақтида, тўғри ва оптимал тўлдириш зарур.
ORSA® тайёр эритмасини қўллашда, эритиш қоидаларига ва концентрацияга риоя қилиш кабиларга аҳамият берилиши керак бўлган, кукун шаклидаги препаратлардан фарқли равишда махсус тайёргарликни талаб қилмайди.
ORSA®ни ишлатиш учун флаконнинг юқориги қисми тешилади ёки кесилади.
ORSA® тайёр ичиш учун мўлжалланган эритмасини ҳар 10- 12 минут оралиғида кам камдан ичиш тавсия қилинади.
ORSA® эритмаси фақатгина перорал (яъни оғиз орқали) ичиш учун мўлжалланган, уни вена ичига юбориш мумкин эмас!
Дегидратация белгилари йўқ
Перорал регидратация (оғиз орқали суюқлик ичириш)
Ҳар бир суюқ ич келишидан сўнг ичирилади.
Яққол ривожланган дегидратация
Перорал регидратация
4 соат мобайнида ичирилади. Баҳолаш: А ёки С схемасига ўтказиш
Оғир дегидратация
Тезкор инфузион регидратация
Инфузион терапия:
6 соат давомида - 12 ойгача бўлган болалар учун 3 соат давомида 12 ойдан катта болалар учун Баҳолаш: давом эттириш ёки
А ёки В схемасига ўтказиш
Давони боланинг ота-онаси амалга оширади.
ОРСАни ҳар бир суюқ ич кетишидан кейин қуйидагича бериш зарур:
2 ёшгача болалар – 50-100 мл дан
2- дан 10 ёшгача болалар – 100-200 мл дан
Болани озиқлантиришда давом эттириш керак.
Агар дегидратация жадаллашиб борса "В" схемага ўтиш керак
| Тана вазни | Бемор ёши* | Суюқлик миқдори ОРСА (мл) |
|---|---|---|
| 5 кг гача | 4 ойгача | 200-400 |
| 5 – 7,9 кг | 4-11 ой | 400 - 600 |
| 8 – 10,9 кг | 12-23 ой | 600 - 800 |
| 11 – 15,9 кг | 2-4 ёш | 800 - 1200 |
| 16 – 29,9 кг | 5-14 ёш | 1200 - 2200 |
| 30 кг ва юқори | 15 ёш ва ундан катта | 2200 - 4000 |
*Ёшга қараб суюқлик ҳажмини ҳисоблаш фақатгина бемор тана вазни номаълум бўлгандагина амалга оширилади !
Даволаш вена ичига тезкор суюқлик киритишдан бошланади. Инфузион терапиядан сўнг перорал регидратацияни 5 мл/кг/соатига тезликда давом эттириш лозим.
12 ойгача бўлган болалар учун 6 соатдан сўнг ёки 12 ойдан катта болалар учун 3 соатдан сўнг регидратация схемасини (А, В ёки С) қайта кўриб чиқиш учун боланинг аҳволи такрорий баҳоланади.
Агар инфузион терапияни бошлаш имкони бўлмаса, бола суюқлик ичишга қодир бўлса ёки назогастрал зонд қўйиш имкони бўлса, перорал регидратация амалга оширилади 20 мл/кг/соатига дастлабки 6 соат давомида (6 соат ичидаги умумий суюқлик ҳажми 120 мл/кг).